Stress, de vecht-vluchtreactie en hyperventilatie

Nederland is een bijzonder gestreste samenleving. Die stelling durf ik wel de wereld in te gooien. 

Mijn cultuurschok

Ik heb 6,5 jaar in Nieuw Zeeland gewoond. Een prachtig, relaxt land. Toen ik kwam vond ik bepaalde dingen enigszins bevreemdend (zoals de krantenhouder bovenop de brievenbus waardoor bij elke regenbui de krant kleddernat regende). 

Maar mijn echte cultuurschok kwam toen we in 2000 terugkwamen naar Nederland. Ik was blijkbaar net zo relaxt als de meeste Nieuw Zeelanders geworden, en was in het begin verbijsterd door de haast en gejaagdheid die in Nederland heerst. En nog steeds, na al die jaren, schud ik nog wel eens mijn hoofd.

Stress hoort bij het leven

Nu kan je zeggen: "Stress hoort bij leven”.  En dat klopt. Er is niemand die ontkomt aan momenten van stress. En er is ook positieve stress ("vol verwachting klopt mijn hart"). En verder is het zo dat hoe goed je ook in plannen bent, het leven vaak anders gaat dan je verwacht had. Zoals de veel te vroeg overleden John Lennon (dat had hij ook niet gepland) het verwoordde: “Life is what happens while you are busy making other plans”.

En het maakt een enorm verschil hoe je tegen potentieel stressvolle gebeurtenissen aankijkt. Hoe groot je iets maakt. Waar je nu niet van slaapt, dat ben je over een paar weken waarschijnlijk weer helemaal vergeten. Ik heb net met mijn vrouw en zoon een zaterdagcursus gevolgd bij "Voor-positiviteit-goeroe" Mark Verhees, en hij heeft een geweldige uitspraak die ik je even mee wil geven: "Wat je aandacht geeft, groeit". Daarmee bedoelt hij zeker niet dat je je kop in het zand moet steken, maar wel dat je bewust op zoek kan gaan naar positieve kanten aan elke zaak. Zo leer ik mijn fouten te waarderen (en ik ben er zeker van dat er weer allerlei taalfouten in deze blog staan) die me vroeger veel stress gaven (ik zal in een latere blog eens wat schrijven over de ziekelijke zucht naar perfectie die zoveel mensen in de greep heeft - mij soms ook - en die de ademhaling ook enorm kan schaden). 

Wat is stress? De vecht-vluchtreactie

Terug naar stress. Stress is het gevolg van hoe je een bepaalde situatie interpreteert en evalueert. Zie je gevaar, dan kan je de vecht-vluchtreactie inschieten. Dat is fysiologische reactie waarbij het lichaam zich alvast gaat voorbereiden op het zichzelf verdedigen (“vecht”) of zo snel mogelijk maken dat het weg komt (“vlucht”). Je kan als gevolg van stress ook verstijven, maar dat komt minder vaak voor. 

Tijdens zo'n stressreactie zet de hypothalamus in je hersenen de bijnieren aan tot het produceren van adrenaline. Dat wordt in de bloedbaan gebracht. 

De adrenaline zorgt voor een groot aantal lichamelijke reacties, zoals:

• Je hartslag gaat omhoog (zodat het bloed sneller stroomt).
• Je lever laat glucose los (je spieren hebben veel zuurstof en glucose nodig wanneer ze in actie komen).
• De spijsvertering wordt vertraagt (dat is een langzaam proces waar even geen tijd voor is). 
• Het gladde spierweefsel rondom de slagaderen naar de grotere spiergroepen ontspant, zodat het bloed die kant op geduwd wordt. 
• Je ademhaling wordt zwaarder (het lichaam denkt dat je straks in actie komt, waarbij je veel zuurstof nodig hebt en veel koolzuurgas maakt. Om dat mogelijk te maken begin je alvast wat zwaarder te ademen).

Andere reacties zijn dat je een droge mond kan krijgen en slikken moeilijker is, dat er minder bloed naar de hersenen gaat (waardoor je angstig kan worden, of vergeetachtig), dat het bloed uit je huid wegtrekt (je krijgt een koude, droge of jeukende huid), dat er alvast meer bloedstollingsstoffen aangemaakt worden (een voorzorgmaatregel voor als je gewond raakt), dat de spieren spannen, dat de haren rechtop gaan staan (dan lijk je groter), dat de zintuigen scherper worden (er dreigt immers gevaar. Zo worden de pupillen groter), en dat de pijngevoeligheid sterk daalt (veel mensen merken pas dat ze gewond zijn wanneer de stressreactie uitdooft).

Hoe langdurige stress je ademhaling blijvend verziekt, en hoe je daardoor sneller gestrest raakt

Alle dieren kennen de vecht-vluchtreactie. De vecht-vluchtreactie is bedoeld voor noodsituaties die opeens ontstaan en maar kort duren. Een muis wordt achterna gezeten door een vos, een school vissen door een haai, een antilope door een leeuw. Dergelijke confrontaties duren maar kort. Daarna verlaat de stress weer het lichaam.

Mijn kat kan heerlijk  in de voortuin liggen te slapen. Komt er een hond of kat langs, dan schrikt ze en begint de adrenaline te stromen. Vaak blijft een confrontatie uit, en even later ligt ze weer heerlijk te snurken. Zo is de vecht-vluchtreactie bedoeld.

Het spijtige van ons mensen is dat we denken (heel treurig als je er over nadenkt ☺) en in de toekomst leven. We maken ons druk over wat er zou kunnen gaan gebeuren (die kat van mij niet: die reageert alleen op wat er echt gebeurt). We blijven daarom heel lang in de stress zitten: we hebben een hele To Do lijst die we vandaag af moeten werken, we maken ons zorgen over wat anderen van ons vinden, zijn bang ontslagen te worden want het bedrijf reorganiseert, zitten in een vervelende vechtscheiding, we maken ons financiële zorgen, etc, etc, etc.

Dus onze stressperiodes duren vaak lang. En daar was die vecht-vluchtreactie nooit voor bedoeld. Het adrenaline-niveau in het bloed blijft hoog, en je ademt langere tijd erg zwaar.

Nu wordt je ademhaling geregeld door het ademhalingscentrum in je hersenstam. Dat ademhalingscentrum is ingeregeld op een bepaalde hoeveelheid koolzuurgas (CO2) in het bloed, en probeert dat constant te houden. Maar wanneer je door de stress zwaarder ademt, adem je meer CO2 uit (je hyperventileert), en verlaag je zo de hoeveelheid CO2 in je bloed. Duurt dat langer dan een paar dagen, dan gaat het ademhalingscentrum zich aanpassen aan dat lagere niveau. Dat is wat je in de tekening ziet gebeuren. 

Langdurige stress verziekt zo je ademhaling. Dat is vaak een langdurig proces waarbij stap voor stap je ademhaling zwaarder wordt, totdat je klachten begint te krijgen.

Het herstellen van je ademhaling

Het doel van de Buteyko Methode is je ademhaling te herstellen. Dat doen we door ademhalingsoefeningen te doen waarmee je koolzuurgas (CO2) opbouwt. Door langdurige stress kan je ademhaling langzaam steeds zwaarder geworden zijn. Met Buteyko wordt hij stap voor stap weer rustiger. 

Je ademhaling laten ontregelen kost tijd. Ook je ademhaling weer rustig maken, zal tijd kosten.

Aan de andere kant is mijn stellige overtuiging dat mensen die rustig ademen, veel minder snel gestrest raken. Ze staan relaxter in het leven, maken zich veel minder snel zorgen, en kunnen veel beter omgaan met situaties die bij anderen voor enorme stress zorgen. Ze maken zich minder snel druk.