Wim Hof en de Buteyko Methode
Wim Hof is bekend als “de Iceman”.
Je kent hem misschien van TV, waar hij bijvoorbeeld een uur lang in een bad met ijswater zit. Of je hebt gelezen over zijn wandeltochten naar de top van de Kilimanjaro, slechts gekleed in een sportbroekje (Wim Hof is degene met de rode muts).
En misschien heb je zelfs een training bij hem gevolgd (of denk je daar over).
Wim Hof doet veel met de ademhaling, en promoot daarbij diep en zwaar ademen. Dat lijkt moeilijk te verenigen met Buteyko. Ik krijg zo nu en dan een vraag over zijn methode, zoals:
Beste Dick, ik was op zoek naar een ademhalingscursus en kwam de Wim Hof methode tegen. Dat is het tegengestelde van jouw methode. Eerlijk gezegd ben ik helemaal in de war. Maarten
Ook krijg ik zo nu en dan een vraag van iemand die de Wim Hof methode zelf ervaren heeft, zoals:
Recent ben ik in aanmerking gekomen met ademhalingstraining van Wim Hof, die wezenlijk anders werkt. Ik heb ook die geprobeerd, maar krijg na een paar dagen behoorlijk last van mijn linkerzij. De dame die mij hierin training gaf, kon niets met deze klacht. Na het stoppen met die ademhalingswijze en weer overgegaan op Buteyko ging de pijn ook weg. Chantal
Hoogste tijd dus om de Wim Hof Methode eens tegen het licht te houden.
Het is nogal een lange blog geworden. Dus ga er even rustig voor zitten, met een lekker kopje koffie of thee en een plakje cake.
De Wim Hof Methode
Wim Hof combineert drie dingen: (1) koude-training, (2) een mentaal aspect (ergens aan beginnen en doorzetten) en (3) ademhalingsoefeningen. Ik wil ze alle drie eens bekijken.
Bij het schrijven van dit stuk heb ik me gebaseerd op twee boeken van Wim Hof (“Koud kunstje” en “De Wim Hof Methode”). Ook heb ik redelijk wat literatuur over hem gelezen op verschillende websites.
Dit stuk is een weerspiegeling van zoals ik nu tegen zijn methode aankijk, maar ik wil absoluut niet pretenderen dat mijn visie de enige juiste is. Heb je een andere visie, dan nodig ik je van harte uit te reageren (dat kan bijvoorbeeld onder deze blog, maar je kan me ook e-mailen).
Koude-training
Volgens mij is het voor Wim Hof zelf allemaal begonnen met de ontdekking dat hij van kou houdt. Hij heeft relatief veel bruin vet, en dan kan je beter tegen de kou. Bruin vet is het type vet dat baby’s veel hebben, en dat we later als we ouder worden grotendeels kwijt raken. Wim Hof raadt in zijn boeken bijvoorbeeld aan 2 minuten koud te douchen. Het hoeft dus niet perse ijswater te zijn.
Je kort blootstellen aan kou lijkt een aantal positieve effecten op het lichaam te hebben. Sporters gebruiken het vaak na een wedstrijd. Dat kan veel ontspanning geven, maar of het werkelijk helpt bij het versnellen van het herstel is nog tamelijk onduidelijk volgens mij.
Verder vermoedt men dat kou het immuunsysteem een boost kan geven, en verbetert het de bloedcirculatie. Ook slaap kan verbeteren, en kou lijkt gebruikt te kunnen worden om de nervus vagus zenuw te stimuleren. De nervus vagus verbindt je hersenstam met een groot aantal organen, en speelt een belangrijke rol bij het ontspannen na stress. Het activeert het parasympatische systeem in je lichaam.
Ik heb bijvoorbeeld een video van Buteyko gezien uit de jaren 80 waarin hij in zwembroek in de sneeuw gaat liggen.
Buteyko was dan ook een groot voorstander van bijvoorbeeld koud douchen. Iets dat ik mijn cursisten ook aanraadt: na een warme douche een tijdje koud na-douchen (warmte stimuleert de ademhaling, kou dempt de ademhaling)
Van koud douchen wordt je lekker wakker, dat is zeker. En het zal de ademhaling dempen. En er zit volgens mij ook een psychologisch aspect aan. Als je iets uitdagend doet, dan heb je daarna het gevoel dat je een geweldige prestatie geleverd hebt (endorfine komt dan vrij, en daar voel je je goed bij).
Mentaal
Dat brengt me bij “mentaal”. Dat spreekt voor zichzelf. Wil je iets bereiken dan moet je er meestal iets voor doen. Dat weten wij als therapeuten die mensen begeleiden bij het verbeteren van hun ademhaling maar al te goed. Dus mensen ondersteunen bij hun pogingen nieuwe dingen te leren en toepassen, is erg belangrijk. En verder erkent ook de medische wetenschap steeds meer dat lichaam en geest elkaar beïnvloeden. Dus als je positief in het leven staat ("ik kan dit"), zal dat invloed hebben op hoe het lichaam omgaat met bijvoorbeeld stress.
De ademhaling
En dan de ademhaling. En daar gaat het volgens mij helemaal fout bij Wim Hof.
De standaard ademhalingsoefening bij Wim Hof is 20 keer zo diep mogelijk in en uit te ademen, en dan een tijd niet te ademen. Met dat diepe ademen blaas je een ongelofelijke hoeveelheid CO2 weg uit je longen en bloed. Omdat de prikkel om te ademen van CO2 komt, is het geen wonder dat het daarna 1-2 minuten duurt voordat het CO2-niveau in je bloed weer teruggekomen is naar het normale niveau, en de ademhaling weer op gang komt.
Deze tekening laat zien wat er eigenlijk gebeurt: (1) die goudgele rechte lijn is de hoeveelheid CO2 in het bloed dat het ademhalingscentrum in de hersenstam wil handhaven, en die groene lijn bij (2) is de werkelijke hoeveelheid in het bloed (die danst om die goudgele lijn heen). En bij (3) zie je wat er bij een typische Wim Hof ademhalingsoefening gebeurt: je blaast erg veel CO2 weg. Stop je met dat zware ademen, dan merk je dat er totaal geen prikkel om te ademen is: het CO2-niveau is belachelijk laag. Je ademhaling komt pas weer op gang wanneer het CO2-niveau terug is op het oude peil van voor dat zware ademen. En dat kan lang duren (soms wel 2 minuten).
Nu werkt Wim Hof volgens mij vooral met jonge, redelijk gezonde mensen die wel wat kunnen hebben. Maar ik moet er niet aan denken wat er kan gebeuren wanneer sommige van mijn cursisten 20 keer heel diep zouden ademen. Wanneer ik eerlijk ben zie ook steeds meer cursisten die Wim Hof gedaan hebben en denken dat ze daardoor klachten ontwikkeld hebben.
De uiteindelijke rem op het verliezen van zoveel CO2 bij dat diepe ademen is trouwens dat je flauwvalt. Er zijn in Nederland een aantal mensen verdronken die het diepe ademen, dat ze bij Wim Hof geleerd hadden, gingen gebruiken in het zwembad. Tegenwoordig staat er op de website van Wim Hof een waarschuwing dat je de ademhalingsoefeningen niet alleen en in water moet doen.
Het Bohr-effect
Hij ontdekte begin van de 20-e eeuw dat wanneer hij CO2 wegzoog uit het bloed van paarden, de weefsels van die paarden opeens veel minder zuurstof ontvingen. Kijk eens op Wikipedia:
Een definitie van het Bohr-effect is "de eigenschap van hemoglobine dat als de concentratie van kooldioxide in het bloed toeneemt, de afgifte van zuurstof aan cellen toeneemt. Het omgekeerde Bohr-effect treedt op bij een verlaging van de concentratie van kooldioxide. Door veel te ademen, gaat er veel kooldioxide verloren en geeft het hemoglobine nog maar weinig zuurstof af aan cellen".
Diep ademen zorgt er dus ook voor dat de hersenen te weinig zuurstof krijgen. Dan voel je je raar en beroerd worden (wat we allemaal kennen van het opblazen van een luchtbed met onze mond). Misschien dat dit een aangrijpingspunt voor een therapiesessie kan zijn (zoals b.v. bij rebirthing), maar het is zeker niet iets dat je mensen mee wil geven als een oefening voor het verbeteren van je ademhaling.
Wetenschappelijk onderzoek?
Wim Hof wijst graag naar wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat mensen die eerst zijn ademhalingsoefeningen doen, daarna een sterker immuunsysteem hebben. Wanneer ze ingespoten worden met een endotoxine (de celwandrestanten van een ziekmakende bacterie), worden ze niet of nauwelijks ziek.
De verklaring die ik daarvoor heb is redelijk eenvoudig. Door zo zwaar te gaan ademen, roep je een geweldige stress-response op. Je brengt jezelf in een heftige vecht-vlucht reactie. De adrenaline komt je oren uit, en daarmee wordt ook je immuunsysteem geactiveerd. Lees dit artikel maar eens:
www.med.stanford.edu/study-explains-how-stress-can-boost-immune-system
Dat extreem diepe ademen van Wim Hof brengt de pH van het bloed omhoog naar ongeveer 7,8 (het bloed wordt meer alkalisch, dat noemt men respiratoire alkalose). Veel hoger moet het trouwens niet worden, want boven de 7,8 ga je dood. Gelukkig is het onderzoek gedaan met vooral jonge gezonde mensen, die veel kunnen hebben.
Dat diepe ademen brengt je tijdelijk in een zware stress-response. En tijdelijk zal je immuunsysteem een oppepper krijgen. Maar dat duurt nooit lang, en op de langere termijn gaat stress je onderuit halen. Wanneer je langdurig in de stress zit, zal dat je immuunsysteem juist verzwakken.
Wat er wel gebeurt na grote stress, is dat je je heel ontspannen en lekker kan voelen. Een muis die voor een roofvogel zijn holletje invlucht, zal daar waarschijnlijk ook heel snel in een heerlijke, diepe slaap vallen. Dat is volgens mij ook de reden dat sommige mensen het gevaar bewust opzoeken: ze worden adrenaline junkies.
Mijn conclusie
Al met al heb ik het idee dat Wim Hof bitter weinig begrijpt van wat ademen echt is. Dat diepe ademen komt alleen logischer en spectaculairder over voor de buitenstaander dan bijvoorbeeld het zachte, onhoorbare ademen dat wij proberen te bereiken. Dat oogt helaas nogal saai.
Maar waar ik me echt kwaad over kan maken is dat hij op conferenties komt waar hij mensen voorspiegelt dat diep ademen gezond is. Die mensen gaan vervolgens naar huis met het idee dat zo nu en dan diep ademen goed voor je is (het feit dat dit allemaal toekomstige klanten voor Buteyko zijn, stemt me niets vrolijker).
Zo was er een YouTube video van hem tijdens een Tony Robbins seminar, waar hij diep, zwaar ademen promoot (men heeft deze video van YouTube gehaald). Na 9 minuten en 40 seconden van de video zegt hij onder andere: "You wil see that you can stay one minute without air in the lungs. Everybody. That is to show that the storage capacity in your body is far more than you’ll ever use”. Hij schijnt te denken dat je door diep te ademen veel O2 opneemt, en daardoor een minuut niet hoeft te ademen, en niet te begrijpen dat de prikkel tot ademen van CO2 komt en dat je door de hyperventilatie erg veel CO2 wegblaast, en dat je daardoor een lange tijd geen prikkel voelt om te ademen.
Zoals hij ook laat zien in deze vide die nog wel op YouTube staat:
www.youtube.com/Wim-Hof-My-secret-breathing-technique-revealed
ik heb zo langzamerhand een aantal mensen gezien die het gevoel hebben dat hun ademhaling alleen maar verder onderuit gegaan is doordat ze een tijdlang Wim Hof ademhalingsoefeningen gedaan hebben. En wat me ook opvalt bij mensen die Wim Hof geleerd hebben is dat hun Controle Pauze vaak behoorlijk laag is. Wat me niet verbaast als je zo nu en dan erg veel CO2 wegblaast (een omgekeerde Buteyko oefening kan je het noemen).
Ik ben dus verre van overtuigd van het nut van de Wim Hof ademhalingsoefeningen. Het idee om diep ademen te promoten gaat direct in tegen alles wat ik van ademen weet. Misschien dat er ergens ruimte is voor tijdelijk even zwaar ademen als onderdeel van een therapie om bijvoorbeeld even stress “weg te blazen”. Maar nooit als een basis om beter te ademen.
Een goede ademhaling hoor je niet en zie je niet (in rust).
Dick Kuiper