Hyper Bulletin (Nederland)

Hyper Bulletin was een blad dat 5 x per jaar werd uitgegeven door de Nederlandse Hyperventilatie Stichting. Volgens mij is het blad ondertussen "overleden" (de stichting bestaat nog wel).

Ze vroegen me in 2002 een artikel te schrijven over de Buteyko Methode, en dat is maart 2002 in het blad verschenen.

---

De Buteyko Methode en hyperventilatie

Met de Buteyko Methode kan men chronische hyperventilatie verminderen. De methode is in Rusland ontwikkeld en sinds kort kunnen ook Nederlanders de Buteyko ademhalingsoefeningen leren. Dankzij de oefeningen wordt de ademhaling rustiger, zodat de lichamelijke en geestelijke symptomen die bij chronische hyperventilatie horen verminderen.

Dit artikel is geschreven door Dick Kuiper, Buteyko Therapeut en oprichter van het Buteyko Instituut Nederland.

Professor Buteyko

Konstantin Buteyko is een 79 jaar oude Russische longarts en wetenschapper die gedurende vele jaren onderzoek heeft gedaan naar de oorzaken, gevolgen en behandeling van chronische hyperventilatie. Zijn interesse in het verband tussen ademhaling en gezondheid werd gewekt toen hij begin 50-er jaren medicijnen studeerde in Moskou. Hij moest de ademhaling van een groot aantal ziekenhuispatiënten observeren en stelde vast dat patiënten die achteruitgingen steeds dieper en sneller begonnen te ademen, terwijl de ademhaling van patiënten die aan de beterende hand waren steeds rustiger werd.

Later tijdens zijn studie deed hij experimenten waarbij hij gezonde mensen vroeg dieper en dieper te ademen. Hij ontdekte dat ze hiermee een aantal medische klachten opriepen. Ze voelden zich draaierig, hun hartslag ging omhoog, sommigen kregen een astma-aanval, en een enkeling viel zelfs flauw. Heel langzaam begon bij hem het idee te rijpen dat het omgekeerde misschien ook mogelijk zou kunnen zijn. Dat wanneer men in staat zou zijn de ademhaling rustiger te maken, men de gezondheid positief zou kunnen beïnvloeden.

Buteyko kreeg na zijn afstuderen de kans dit idee verder uit te werken. Hij werd hoofd van een medisch onderzoekslaboratorium en deed veel experimenten. Gedurende deze jaren ontwikkelde hij een sterke wetenschappelijke onderbouwing voor zijn idee dat chronische hyperventilatie ten grondslag kan liggen aan een breed scala van ziektes en symptomen, zoals hoge bloeddruk, astma, allergie, angst, paniekaanvallen, longemfyseem, hooikoorts, slaapproblemen en hoofdpijn. Tevens begon hij mensen te behandelen door hen met speciale oefeningen te leren rustiger te ademen.

Deze behandeling bleek zo succesvol dat vele artsen naar hem toe kwamen om de methode te leren. Na enkele uitgebreide proefnemingen werd zijn methode begin jaren tachtig officieel erkend door het Russische Ministerie van Volksgezondheid.

Buteyko's visie op ademhaling en gezondheid

Het aardige van ademhalen is dat het een automatisch proces is. Het gaat dag en nacht door zonder dat we er bij na hoeven te denken. Dit kan omdat een ademhalingscentrum in onze hersenen voortdurend de hoeveelheid koolzuurgas (CO₂) in het bloed meet. Dit centrum probeert het koolzuurgas-gehalte rondom een bepaalde waarde te houden. Stijgt de hoeveelheid koolzuurgas boven die waarde dan vertelt dit centrum de ademhalingsspieren dat ze moeten ademen. We ademen, en overtollig koolzuurgas kan het bloed via de longen verlaten.

In wezen werkt het dus een beetje zoals een thermostaat bij de centrale verwarming in huis die probeert de temperatuur rond bijvoorbeeld de 20 graden Celsius te houden. Zakt de temperatuur tot 19,5 graden dan slaat de verwarming aan, stijgt de temperatuur tot boven de 20,5 graden dat slaat de verwarming af. Het probleem met mensen die chronisch hyperventileren is dat die “thermostaat” ontregeld is. De impuls tot ademhalen wordt te snel gegeven, dus bij een te laag koolzuurgas-gehalte in het bloed.

Dat het ademhalingscentrum verkeerd ingesteld staat kan vele oorzaken hebben, bijvoorbeeld een periode van stress met een versnelde ademhaling (de beroemde vecht/vlucht reactie). Het kan zijn dat wanneer deze stressperiode lang genoeg duurt, het ademhalingscentrum went aan het lagere koolzuurgas-gehalte dat bij een dergelijke snelle ademhaling hoort. Zelfs wanneer men na enige tijd uit de stress komt blijft men te snel ademen omdat het ademhalingscentrum elke keer te vroeg “aanslaat”.

Veel mensen die last hebben van chronische hyperventilatie kunnen dan ook een bepaalde stressvolle tijd aanwijzen waarmee “het allemaal begonnen is”. Het doel van een Buteyko cursus is daarom dat hersencentrum te “hertrainen” zodat het beetje bij beetje een hoger koolzuurgasniveau toestaat, waardoor de hyperventilatie afneemt.

Chronische hyperventilatie kan aan de basis liggen van een groot aantal problemen.

Een interessante reeks van oorzaak en gevolg relaties is de volgende. Chronische hyperventilatie leidt tot een verlaagd koolzuurgasniveau in het bloed. Het gevolg hiervan is dat de pH van het bloed omhoog dreigt te gaan (dat noemt men respiratoire alkalose). De zuurstof die ons lichaam nodig heeft wordt in de longen aan het langsstromende hemoglobine in het bloed gekoppeld. Een gevolg van een hoge pH en een lage concentratie koolzuurgas in het bloed is dat de verbinding tussen het hemoglobine en de zuurstofmoleculen sterker wordt. De zuurstof kan dus minder gemakkelijk het hemoglobine verlaten en naar de lichaamscellen springen.

Dit effect tussen hyperventilatie en verminderde afgifte van zuurstof is al sinds het begin van de vorige eeuw bekend, staat in elk respectabel medisch handboek omschreven, en heet het Bohr effect (naar de medicus die het ontdekte). Het klinkt raar, maar door te veel te ademen zorgen we er dus voor dat het lichaam minder zuurstof krijgt. Diepe hyperventilatie kan de afgifte van zuurstof aan de hersenen bijvoorbeeld ongeveer halveren. De meeste van ons hebben dan ook een hekel aan het opblazen van ballonnen voor een kinderfeestje (of een luchtbed op vakantie): we ademen veel lucht en zuurstof in, maar we voelen ons daar bepaald niet lekker bij en worden vaak erg duizelig. Dat komt omdat we door zo diep te ademen het koolzuurgas dat ons lichaam produceert te snel kwijtraken.

Eén van de reacties van het lichaam op chronische hyperventilatie is vaak een verhoogde productie van melkzuur. Het lichaam probeert zo de pH van het bloed weer omlaag te krijgen. Zoals iedereen wel weet wordt melkzuur normaal geproduceerd wanneer iemand een stevige inspanning levert. Het gevolg van deze voortdurende melkzuurproductie is dat iemand met chronische hyperventilatie vaak klaagt over vermoeide spieren.

De Buteyko Methode

Een Buteyko cursus bestaat uit een aantal groepsbijeenkomsten. Een klein gedeelte van de cursus bestaat uit theorie zodat de deelnemers een goed inzicht krijgen in de relatie tussen verborgen hyperventilatie en een aantal ziektes. Kennis is macht, maar het belangrijkste onderdeel van de cursus is het al doende onder de knie krijgen van de speciale Buteyko ademhalingsoefeningen. Daarbij wordt goed gekeken naar de achtergronden van de cursist, zo worden de oefeningen bijvoorbeeld aangepast voor mensen met hartproblemen of suikerziekte.

Voor mensen die last hebben van hyperventilatie aanvallen (acute hyperventilatie) zijn er speciale oefeningen waarmee ze de controle over hun ademhaling tijdens dergelijk aanvallen weer terug krijgen. Verder zijn er speciale oefeningen voor kinderen vanaf ongeveer 5 jaar. Door gedurende een langere tijd (vaak tussen twee en drie maanden) elke dag de oefeningen te doen wordt de ademhaling beetje bij beetje genormaliseerd. Symptomen zoals benauwdheid, eczeem, overmatig hoesten, een chronisch verstopte neus, mondademhaling en angstaanvallen zullen met het rustiger worden van de ademhaling verminderen.

Bij sommige ziektes zien we vaak heel snel resultaat, zo is het gebruikelijk dat mensen met astma binnen een week 80 tot 90 proces minder luchtwegverwijder nodig hebben. Bij andere klachten kan het wat langer duren voordat men resultaten ziet. De Buteyko Methode vraagt daarom discipline en enig doorzettingsvermogen, aangezien het herprogrammeren van het ademhalingscentrum (na vaak jaren van verkeerde ademhaling) enige tijd vergt.

Wetenschappelijk onderzoek

Er is in Rusland natuurlijk veel onderzoek verricht naar de Buteyko Methode. Dat was ook de basis voor officiële erkenning door de Russische overheid van de methode. Het eerste westerse land waar de methode bekendheid kreeg was Australië. In 1994 heeft het Australische Astmafonds, onder grote druk van “herboren” astmapatiënten, een medisch onderzoek naar de methode laten doen door het Mater Ziekenhuis in Brisbane. De resultaten van dit onderzoek zijn in 1998 gepubliceerd in het Medical Journal of Australia.

Het bleek dat bij de groep van 19 astmapatiënten die de Buteyko Methode leerden zich na 3 maanden veel minder last hadden van hun astmasymptomen (afname met 71%), terwijl het gebruik van luchtwegverwijders met 90% gedaald was (controlegroep van 20 astmapatiënten: toename van 9%). Het gebruik van ontstekingsremmers was ongeveer gehalveerd (controlegroep: gelijk gebleven). Verder was het erg interessant dat men vooraf en achteraf naar de diepte van de ademhaling gekeken heeft. Het bleek dat deze astmapatiënten gemiddeld 14,2 liter lucht per minuut in en uit ademden toen het onderzoek begon (een gezonde volwassenen wordt geacht ongeveer 4 tot 6 liter per minuut te ademen). De Buteyko-groep had hun ademhalingsvolume na 3 maanden behoorlijk teruggebracht (tot 9,6 liter per minuut gemiddeld). Verder bleek dat degenen die hun volume relatief het meest gereduceerd hadden, de meeste vooruitgang meldden wat astmasymptomen en medicijngebruik betreft.

Test uzelf

Professor Buteyko heeft een eenvoudige test ontwikkeld waarmee je zelf kan bepalen of je hyperventileert. Je voert de test als volgt uit. Ga rustig zitten en adem normaal door je neus. Na een rustige uitademing hou je je adem vast. Zodra je de eerste aandrang tot ademen voelt, begin je weer gewoon te ademen. De tijd dat je comfortabel je adem kon stoppen noemen we de Controle Pauze (CP). De test vraagt dus geen wilskracht: je stopt je ademhaling totdat je denkt “nu zou ik wel weer willen ademen”. Het is verder een slim idee je neus met je duim en wijsvinger dicht te knijpen terwijl je de CP meet.

Hoe hoger de CP, hoe beter. Een CP van minder dan 15 seconden betekent dat je sterk hyperventileert en wijst vaak op serieuze gezondheidsproblemen. Minder dan 25 seconden betekent dat je twee tot drie maal te veel ademt en daardoor allerlei klachten kunt krijgen. Boven de 35 tot 40 seconden is OK, meer dan 60 seconden is uitstekend. Schrik niet van een lage CP. Met behulp van de Buteyko oefeningen zal de CP omhoog gaan doordat het lichaam meer CO₂ vasthoudt. Het gevolg hiervan is dat allerlei symptomen die bij hyperventilatie horen nu ook langzaam verdwijnen.